Поранешниот грчки премиер Јоргос Папандреу предупредува на ново крвопролевање на Балканот поради инертност и неодлучност на Европа.
Во авторски текст за десничарскиот весник Катимерини левичсрот Папандреу кој е шеф на Социјалистичката интернационала смета дека во регионот може да се случи ново отворање на Пандорината кутија.
Целиот текст во продолжение:
Европа и Балканот, отворање на Пандорината кутија
Пред скоро 20 години, во 2003 година, европската иднина на Западен Балкан изгледаше безбедно: Европскиот совет ја донесе Солунската агенда. Ова беше нов и сеопфатен патоказ, развиен со конкретни одредници, за безбедно водење на земјите од регионот кон членство во Европската унија.
Изгледите за членство во заедничко семејство на европски вредности обезбедија ентузијазам и поттик за промени во овие земји. Исто така, донесе надеж дека конечно ќе биде вграден мир – заменувајќи го конфликтот – и дека ќе владее демократско владеење на правото – заменувајќи го авторитаризмот, прогонот на малцинствата и кршењето на човековите права. Просперитетот ќе биде заедничка цел да ги обедини поранешните непријатели во прекрасниот калеидоскоп на етничката разновидност и традиции. Оваа визија беше да се затвори балканската трагедија од 90-тите години на минатиот век.
Оттогаш ЕУ направи премалку, предоцна. Додека Словенија стана членка на ЕУ во 2004 година, Хрватска беше последната од регионот што беше прифатена, во 2013 година. И иако Србија и Црна Гора започнаа преговори за пристап, а Албанија и Северна Македонија добија зелено светло за почеток на преговори, нема датум за почеток за нив е најавено.
Последицата е дека оваа визија го губи својот сјај. На негово место, национализмот повторно се појави со обновена асертивност. Овој тренд не е ексклузивен само за Балканот. Обновување на националистичките и ксенофобични чувства се среќава во многу агли на Европа, ако не и во светот, веројатно поради слични причини: неуспех на глобалната соработка за ефикасно справување со прашањата за нееднаквост и социјална заштита, движења на населението, здравствени кризи и еколошки кризи.
Сепак, постои важна разлика во Западен Балкан. Раните на крвавиот конфликт се свежи. И враќањето кон национализмот и циничните трансакциски надворешни односи, лесна задача за демагозите, ризикува повторно да ги отвори овие рани и конфликти.
Не е ни чудо што гледаме и нова геополитизација во регионот. Бидејќи изгледите за членство во ЕУ се бледи, разбирливо е дека регионалните актери бараат нови сојузи, поддршка и инвестиции. Ова не може да се осуди само по себе. Без разлика дали станува збор за Русија или Кина или други, како играчи од Блискиот исток, градењето нови врски е дел од геополитиката. Но, како регион наскоро ќе видиме конкурентни сојузи за полномошници кои можат дополнително да ги влошат поделбите и конфликтите. Исто така е примамливо да се оддалечиме од европскиот пат во корист на тоа да се оди сам (тоа го стори Велика Британија) во надеж за подобри и побрзи (особено) економски резултати.
Но, надвор од кревкоста на овие економии, сега дополнително оптеретени со пандемијата, може исто така да видиме дека вредностите на европската демократија се сериозно оспорени и како се поткопува визијата за обединет Балкан околу овие вредности.
Затоа, ЕУ треба да разбере дека ништо не може да се земе здраво за готово.
Во последните неколку недели циркулираа два весници: „словенечки нон-пејпер“ и „француско-германски нон-пејпер“. Изгледа дека ги потценуваат опасностите и може да го отворат полето на Пандора уште еднаш на Балканот.
Авторите на овие се чини дека се преплавени со фрустрација во врска со хроничните проблеми што ги донесе распадот на Југославија врз регионот.
Сепак, опасноста со овие широко циркулирани не-весници е дека тие сакаат „да го финализираат распадот на поранешна Југославија“. Што значат тие?
Во суштина, тие предлагаат финализирање на распадот на поранешна Југославија преку нови гранични промени и размени на земјиште. Всушност, тие сакаат да продолжат таму каде што застанаа југословенските војни и понатаму да промовираат моноетнички или „етнички чисти“ држави.
Но, ова беше основниот проблем на раскинувањето. Етнички чистите состојби се дистопија. Тие не постојат во реалноста. И кога Југославија се распадна во 90-тите, етничкото чистење беше делумно постигнато со масакри и крвопролевање.
Завршувањето на оваа работа е филозофијата што стои зад овие документи.
Непотребно е да се каже, овие сценарија се рецепт за катастрофа, бидејќи, ако се сфатат сериозно, тие можат да го уништат сето она што го постигнавме заедно, во однос на човековите и демократските права во регионот од средината на 90-тите.
Ова не е прв пат да се дискутира за идејата за територијални промени во регионот. Во текот на летото 2018 година, идејата за размена на земјиште меѓу Косово и Србија беше дискутирана меѓу некои кругови во Брисел и во Вашингтон. Силни реакции и натаму m различни страни ја запреа целата дискусија – но се чини само за некое време.
Човек навистина се прашува како лидерите во ЕУ можат да се потпишат на таков предлог. Дали решението за нашите конфликти е прекројување на границите, по етничка линија? Ова „конечно решение“ се справува со најлошото популистичко ксенофобија. Поткопува какво било чувство на приврзаност на Балканскиот полуостров и носи ужасни тонови за различноста и толеранцијата во етнички разновидната Европска унија.
Ние во ЕУ имаме колективна одговорност да зборуваме гласно и јасно и да ставиме крај на оваа дебата.
Мора да се сфати дека всушност е инерцијата на ЕУ во регионот, од 2013 година, што дозволи овие смртоносни сценарија да се појават повторно.
ЕУ сè уште може да биде најголемиот трговски партнер на Западен Балкан со повеќе од 75% од вкупната трговија. Сепак, повторуваната дебата за територијалните промени и размената на земјиште на Западен Балкан ја поткопува стабилноста и иднината на еден мачен регион, кој сака да се надмине овие конфликти.
Ние во ЕУ веќе не можеме да дејствуваме како месечари, пасивно чекајќи да избувне насилството. Краткогледните и самостојни стратегии на некои земји-членки, нелибералните и авторитарните пристапи и ситните политички пресметки за да се собере поддршка преку стравопочитување и ксенофобија не можат да бидат патот кон незавршената работа на Балканот.
Уште еднаш е потребен усогласен и динамичен пристап кон регионот, заснован на солунските одлуки од 2003 година. Она што ја обновува конкретната стратегија за Балканот, регион во неговиот внатрешен двор, кој никогаш повеќе не треба да биде вовлечен во конфликт.
Затоа, ние предлагаме повторна калибрација на нашата политика и обновена стратегија за Западен Балкан.
Ова би можело да се одржи како „Конференција на ЕУ за Западен Балкан“ со цел отворено да се дискутираат новите предизвици за регионот и да се изготви сеопфатен план со владите во регионот.
Наместо да ја разгледуваме химерата на „етнички чисти“ општества, треба да ја заживееме визијата за Балкански полуостров обединета преку европските вредности и демократските традиции, оние што нè инспирираат да живееме заедно, почитувајќи и уживајќи во убавината на нашата разновидност.
Народите на Балканот би го поздравиле овој пристап, доколку ЕУ уште еднаш го искористи својот потенцијал, се спротивстави на предизвикот и предводи со своите вредности.
Јорго А. Папандреу, поранешен премиер на Грција, е претседател на Социјалистичка интернационала.
